De symfonie, de opera, de sonate: de klassieke muziek kent zo zijn eigen kroonjuwelen. Vormen die een doorslaand succes bleken te zijn. Eén van die kroonjuwelen bleek het strijkkwartet: al eeuwenlang is de combinatie van iets dat op papier zo simpel lijkt – twee violen, een altviool en een cello – een bron van fascinatie voor veel componisten. Zo componeerde Joseph Haydn, tijdgenoot van Mozart, maar liefst 68 strijkkwartetten!
Maar wat is het geheim daarachter? Wat fascineerde Haydn, Beethoven en, in de 20e eeuw, componisten als Sjostakovitsj en Bartók zo? En waarom lijken veel componisten hun mooiste muziek bewaard te hebben voor het strijkkwartet? We vroegen het aan het Judith van Driel en David Faber, 1e violiste respectievelijk cellist van het befaamde Dudok Quartet. Het Dudok Quartet is in augustus aanstaande artist-in-residence tijdens de muzikale zomercruise van reisspecialist Destin Muziekreizen.
Haydn componeerde 68 strijkkwartetten, Mozart en Beethoven bleven met 25 respectievelijk 15 niet eens zo heel veel achter. Wat maakt het strijkkwartet zo aantrekkelijk voor componisten?
“Nou ja, exact weten doen we het zelf ook niet hoor!’, zegt David, ‘misschien schuilt daar onze eigen fascinatie ook wel in! In de tijd van Haydn en Mozart was vooral de eenvoud aantrekkelijk, je kon je muzikale ideeën goed op papier zetten zonder dat je meteen een groot orkest nodig had. Maar vanaf 1825 veranderde er iets. De allerlaatste werken van Beethoven waren strijkkwartetten. Hij was toen al helemaal doof en dat was verschrikkelijk voor hem. Beethoven was een moeilijke man, hij had altijd al moeite gehad zich aan mensen te binden en zijn doofheid had dat allemaal alleen maar erger gemaakt.
Voor Beethoven werden die strijkkwartetten een soort persoonlijke dagboeken en daarmee héél emotioneel. Vanaf dat moment kregen componisten in de gaten dat het strijkkwartet zich door zijn eenvoud en puurheid juist héél goed leende voor persoonlijke, emotionele muziek. En dat is eigenlijk nooit meer veranderd. Tot op de dag van vandaag wordt er voor strijkkwartet gecomponeerd, ook door jonge componisten.”
Al zestien jaar maken jullie twee deel uit van het Dudok Quartet: wat boeit jullie zelf zo aan het spelen in een strijkkwartet?
“Ook voor ons is strijkkwartet spelen nog steeds het allermooiste dat er is’, zegt Judith, ‘alleen al met zijn vieren een glaszuiver akkoord spelen, dat is iets magisch. Die puurheid. Dat is toch echt anders dan bijvoorbeeld een pianotrio, hoe mooi ook. Grappig genoeg is er niks dat zo homogeen en tegelijk niet-homogeen klinkt als vier strijkinstrumenten. Enerzijds zoek je naar de perfecte balans, het laten versmelten van de klank, anderzijds moet iedereen ook zichzelf kunnen zijn. Moet er ruimte zijn voor eigenheid. Een strijkkwartet is dus géén instrument met zestien snaren, het is véél méér.”
Komende zomer zijn jullie voor de derde keer artist-in-residence tijdens de cruise van Destin Muziekreizen. Gezien het grote succes van de twee vorige keren is een week lang strijkkwartet dus allerminst saai gebleken. Wat herinneren jullie je van de eerste keer?
“Dat was bijzonder,’ zegt David, ‘ook omdat het net na corona was. Wat echt anders is bij een muziekcruise is dat musicus en publiek echt één worden. Je ziet elkaar bij alle maaltijden en bij de koffie, waardoor je veel meer met elkaar praat over de concerten aan boord. Bij reguliere concerten is iedereen na het slotakkoord weg, je moet er dan vaak een beetje naar raden hoe het publiek het beleefd heeft. Maar tijdens zo’n cruise praat je heel veel met elkaar. En altijd over muziek.’
Judith: ‘Er ontstaat echt iets tussen ons en de gasten. Omdat je dagelijks concerten geeft, gaat het vorige optreden de volgende dag weer verder. Zij leren jou als musicus beter kennen en wij hun ook! Na het derde concert laten de meeste gasten in de regel ook hun schroom varen, gaan ze verdiepende vragen stellen. Over de bijzondere snaren die we gebruiken, over waarom we iets op een bepaalde manier spelen. Of er ook een natuurlijke rolverdeling is binnen ons kwartet. De relatie verdiept zich echt. Een beetje zoals een restaurant met vaste klanten, waar je als kok steeds beter de smaak van je gasten leert kennen.”
Zo zorgt een muziekcruise precies voor datgene waar het Dudok Quartet voor staat: laten horen, zien en voelen dat muziek raakt. Dat muziek, juist daar waar het wringt en schuurt, leidt tot verdieping en verbinding. En dat de betekenis van muziek zich toont in de gezamenlijke ervaring.