Feedback company 8.9
Het is wellicht lastig voor te stellen, maar waar tegenwoordig de grootste solisten en dirigenten hun opwachting maken, kende de oorspronkelijke plek van het Amsterdamse Concertgebouw vóór 1888 heel andere hoofdrolspelers: koeien.
Toen op 15 september 1881 een aantal vooraanstaande Amsterdammers bijeenkwam om een Voorloopige Commissie tot het bouwen van ener concertzaal te vormen, werd al snel duidelijk dat ze voor hun ambitie een aangewezen gebied buiten de stadsring kregen toegewezen: de weilanden van Nieuwer-Amstel. De bouw van een nieuwe concertzaal maakte deel uit van de inhaalrace die Amsterdam op zich genomen had. Waar in omringende landen grote culturele metropolen waren verrezen was Amsterdam tot een provinciestad verworden.
Vanaf 1875 zette de stad er de sokken in: met het Rijksmuseum (1877-1885) en het Centraal Station (1881-1889) waren flinke stappen gezet en toen er in maart 1882 250.000 gulden op tafel lag – via een naamloze vennootschap waren aandelen aangeboden – was het de beurt voor een grote concertzaal. Architect Dolf van Gendt baseerde zijn ontwerp op de bouwtekening van het Neue Gewandhaus in Leipzig dat in 1884 geopend was. Een slimme keuze, ook vanwege de grote kennis die men in Leipzig van akoestiek had.
Bonte programmering
Alhoewel de bouw goed vlotte zou het na voltooiing in 1886 toch nog twee jaar duren voordat ‘Het Concertgebouw’ feestelijk werd ingewijd. Strubbelingen met de Gemeente Nieuwer-Amstel over o.a. bestrating en verlichting hadden voor vertraging gezorgd. Op 11 april 1888 vond dan toch het eerste concert plaats: een ad-hoc ensemble bracht een bont programma, van Bach tot Wagner. Allerminst zeker is overigens dat iedereen op die avond op tijd is geweest: de 422 koetsjes hadden voor een flinke file gezorgd. Snel na de opening kreeg de concertzaal ook een eigen orkest en op 3 november 1888 presenteerde het Orkest van de N.V. Concertgebouw zich aan het publiek.
Toch leidde de komst van een nieuwe concertzaal nog niet meteen tot een hoogstaande muziekcultuur in de hoofdstad. Voor veel Amsterdammers had de stad er allereerst een aardige uitspanning bij gekregen, een plek waar je onder het genot van een drankje en tabak al dan niet naar muziek luisterde. Er liepen tijdens de concerten kelners rond in de zaal en het gebouw bevatte zelfs een ‘kasteleinswoning’. Toen Willem Kes, de dirigent van het Orkest van de N.V. Concertgebouw, ingreep was dat dan ook niet zonder gemor: ‘Waar was toch de gezelligheid gebleven van de middagconcerten in de vroegere Parkzaal?’ klaagde een ingezonden briefschrijver in het Algemeen Handelsblad.
Internationale talenten in onze hoofdstad
Onder leiding van Willem Mengelberg, de opvolger van Kes, ontwikkelde het orkest zich in no time tot een internationaal toporkest. Een keur aan internationale componisten en solisten – Gustav Mahler! – toog naar Amsterdam. Toch bleef de exploitatie van het gebouw om extra inkomsten vragen en lange tijd vertoonde de agenda een curieuze mix van serieuze concerten, modeshows, bokswedstrijden en ook politieke bijeenkomsten. Nadat Mengelberg na de oorlog een dirigeerverbod had gekregen hervond het orkest in dirigent Eduard van Beinum – hij had de bezetters wel weerstaan – zelfvertrouwen, zoals ook de zaal met het programmeren van jazzconcerten stappen richting de nieuwe tijd zette. In dezelfde tijd bleken de belangen van orkest en zaal te verschillend: in 1952 ging het orkest haar eigen weg.
Vertoonde de internationale reputatie van het orkest alleen maar méér groei, de exploitatie van Het Concertgebouw bleef voornamelijk uit het verhuren van de zalen bestaan. Een grondige verbouwing in aanloop naar het eeuwfeest (1988) zorgde voor een enorme impuls en met een enorme toename in aanbod verbrak Het Concertgebouw aan het begin van de nieuwe eeuw record na record. In de jaren daarna werd Het Concertgebouw ook steeds succesvoller in het bereiken van jonge bezoekers alsook nieuwe Nederlanders. Een knappe prestatie als je je realiseert dat de concertzaal een N.V. is en daarmee alle inkomsten uit de markt moet zien te halen.
Anno 2025 zijn kenners het erover eens dat Het Concertgebouw tot de toonaangevende concertzalen ter wereld behoort. Samen met de Wiener Musikverein en Symphony Hall in Boston beschikt het over de best denkbare akoestische omstandigheden. De sterke programmering en de aangename foyers maken een bezoek aan Het Concertgebouw tot een feest.
Bezoek Het Concertgebouw tijdens ons Event in Amsterdam.
