Musikverein in Wenen

Haydn, Mozart, Beethoven en Schubert.
Schönbrunn, Weens Congres, Habsburgs Rijk en Dubbelmonarchie.
Koningin Sissi, Keizer Frans Joseph, Slot Mayerling en kroonprins Franz Ferdinand.

In de 19e eeuw was er nauwelijks een stad die de Europese kranten zo wist te domineren als Wenen. Het rijke culturele leven werd bewonderd, de dominante politiek werd gevreesd én de rijkgevulde feuilletons waren om van te smullen.

Niet verbazingwekkend dus dat halverwege de 19e eeuw het gemis aan een grote, trotse concertzaal zich steeds meer liet voelen. Het was Joseph Sohnleiter – advocaat, theaterdirecteur én vriend van Beethoven – die in 1812 in Wenen de Gesellschaft der Musikfreunde had opgericht met als doel der Emporbringung der Musik in allen ihren Zweigen. Dit ‘stimuleren van muziek in al haar facetten’ kwam natuurlijk niet uit de lucht vallen: al in de tweede helft van de 18e eeuw kende Wenen een dynamisch muziekleven waarbij zowel koningshuis als adel als weldoeners niet voor elkaar onder wensten te doen.

Gesellschaft der Musikfreunde

Het Gesellschaft ging voortvarend van start en organiseerde tal van concerten, richtte een conservatorium op (1819) en zette zijn schouders onder de Wiener Singverein. Dat het in de beginjaren Franz Schubert als lid had geweigerd – in ogen van de bestuurders verdiende hij zo weinig dat nauwelijks sprake kon zijn van een professioneel musicus – was dan misschien een misser, de bouw van een Musikvereinsgebaüde op de Tuchlauben in 1831 was een goede zet. Met een zaal van 700 stoelen voorzag het Gesellschaft in de opwinding die de nieuwe tijd met zich meebracht. Klassieke muziek was niet langer een zaak van uitsluitend kerk en adel, ook de burger kon zich er nu in onder dompelen.

Toch zou ook de Musikvereinsgebaüde snel te klein blijken en zoals men voor Het Concertgebouw in Amsterdam buiten de stadgrenzen had moeten kijken was er Keizer Franz Joseph voor nodig om een goede plek voor een nieuwe, grootste concertzaal te vinden. In 1857 verordonneerde de Keizer de verwijdering van een stadswal voor de bouw van een brede boulevard, zoals hij ook een stuk grond tegenover de Karlskirche aan het Gesellschaft schonk. In ruil beloofden zij een oogverblindend gebouw dat één van de architectonische meesterwerken van de nieuwe boulevard zou worden.

© Loïs Lammerhuber

Griekse inspiratie

Waar de meest prominente Oostenrijkse architecten van dat moment gevraagd werden een ontwerp te maken, ging de Deen Theophil Hansen met de eer strijken. Aangezien Hansen acht jaar lang de klassieke bouwwerken van Athene had bestudeerd is het niet verwonderlijk dat hij met een ontwerp vol Kariatiden (vrouwspersonen als pilaar), kolommen en tempeldaken aan kwam zetten. Ook de beeltenis van Apollo in het uitgewerkte plafond en een beeld van Orpheus op het tympaan aan de voorkant ontbrak niet. De Weners vonden het prachtig.

Wiener Musikverein: zaal met 1.750 stoelen 

Met de bouw van de Musikverein was Wenen een concertzaal van bijna 1.750 stoelen rijker geworden. De zaal werd op 6 januari 1870 ingehuldigd met muziek van Bach, Haydn, Mozart en vooral Beethoven (zijn 5e symfonie). Het publiek was diep onder de indruk van de vergulde, Goldener Saal maar ook van de verbluffende akoestiek. Waar akoestici door de jaren heen geprobeerd hebben het geheim van de akoestiek te doorgronden waren er tal van theorieën die een koppeling maakten met de vergulde wanden en plafonds. Heden ten dage weten we dat poreuze wanden weliswaar slecht zijn voor een optimale reflectie, maar dat het allereerst de vorm – schoenendoos – en de onregelmatige vlakverdeling zijn die de Musikverein tot één van de drie beste akoestische zalen ter wereld maken.

Met de komst van de Musikverein kreeg de Wiener Philharmoniker (1842) haar nieuwe thuishaven. Daarbij waren ze evident nog onwetend van de traditie die de Musikverein bijna 70 jaar later wereldberoemd zou maken. Het traditionele Nieuwjaarsconcert stamt uit 1939, waarbij het de eerste twee jaar nog op oudejaarsdag plaatsvond. Het concert is vrijwel geheel gewijd aan de muziek van de familie Strauss en sedert 1958 wordt het concert afgesloten door An der schönen blauen Donau. Sinds 1980 wisselen wereldberoemde dirigenten elkaar af. Geschat wordt dat het concert jaarlijks door 50 miljoen mensen uit 90 landen bekeken wordt.

Bezoek het Musikverein tijdens onze muziekreis naar Wenen.