Over Jaap van Zweden

Eigenlijk heb je musici in alle soorten en maten: introverte dichters, virtuoze raspaardjes, warmbloedige vertellers - noem maar op. Toch ben ik er ook wel tegengekomen die niet zo makkelijk te categoriseren zijn. Die een soort in zichzelf lijken te zijn. Want waar breng je iemand onder die mannetjesputter, hoogvlieger, veldwerker, liefhebber, virtuoos en Ajaxsupporter is? Onbevreesd, onvermoeibaar, onverbiddelijk en balvast daarnaast? Kortom, waar breng je Jaap van Zweden onder?

Ondanks dat je voor de carrière van Jaap van Zweden alleen maar héél véél respect kunt hebben, is het zeker niet zo dat het hem allemaal aan is komen waaien. Van heel jongs af aan heeft hij gezien dat het leven (ook) héél hard werken is: het bestaan van zijn moeder Willy - kapster - en vader Daniel - pianist - was bepaald geen vetpot. Opgegroeid in een eenvoudige woning in Amsterdam-West hielp hij mee in de kapsalon van zijn moeder en was zijn eerste viool een huurkoop. Dat maakt zijn carrière ook zo ontroerend: van studeren op een huurkoopviooltje tot music director van de New York Philharmonic is een ongelofelijke reis.

Dat harde werken heeft Jaap nooit losgelaten. Ik ken eigenlijk géén dirigent met de werkethiek van Jaap van Zweden. Vaak genoeg maakte ik mee dat hij bij een eerste repetitie rechtstreeks van Schiphol kwam, fris als een hoentje na een vlucht van meer dan tien uur uit Dallas. Het getuigt van zijn enorme gedrevenheid, zijn mentale kracht die overigens niet altijd zonder frictie komt. Niet elke sterveling kan altijd mee in zijn perfectionisme.

Dat doorzetten zat trouwens in alle tussenstappen van zijn carrière: moest de chique klassieke muziekwereld wennen aan een enorm viooltalent met Amsterdams accent, ook toen hij zijn zinnen op dirigeren had gezet ontmoette hij niet louter en alleen enthousiasme.

En eerlijk is eerlijk, ook ik was benieuwd hoe hij het ervan af zou brengen. Dirigeren vraagt immers om muzikaliteit, maar ook om talent voor het gebaar, partituurkennis en tact.

Maar Jaap sprong in het diepe en ontwikkelde zich dwars door alle scepsis heen tot een topdirigent. Daarbij hielp de ervaring die hij als 19-jarige concertmeester van het Koninklijk Concertgebouworkest opbouwde, maar zeker ook zijn enorme slimheid. Ik ken weinig mensen die zo snel leren van hun ervaringen als Jaap van Zweden. Tel daarbij op dat Jaap voor de duvel niet bang is en je hebt de basis voor zijn carrière.

Dit alles in ogenschouw nemend is het dus niet zo verbazingwekkend dat een groot deel van zijn successen in de Verenigde Staten plaatsvond. Waar Amerikanen dol zijn op selfmade men - nog steeds de basis van het Amerika van nu - heeft ook Jaap zijn carrière helemaal zelf opgebouwd. Alhoewel verknocht aan Amsterdam (en Ajax!) zijn Jaap en Amerika eigenlijk voor elkaar gemaakt. Opmerkelijk vond ik zijn antwoord toen ik een New Yorkse journalist hoorde vragen wat hij eigenlijk met New York had. Jaap hoefde niet lang na te denken, hij antwoordde dat toen hij als 17-jarige jongen naar New York kwam om aan de Julliard School te gaan studeren hij alleen zijn viool en zijn koffertje bij zich had. Dat hij in The Bronx woonde, dag en nacht studeerde en op zondag met de donkere jongens en de Hispanics in Central Park voetbalde.

Dat pas nadat hij driekwart jaar later een concoursje had gewonnen iemand hem voor het eerst bij zijn voornaam aansprak. Eigenlijk vertelde Jaap van Zweden de journalist dat hij het in New York in zijn eentje had moeten maken... Een even slim als ontroerend antwoord.

Toch doe je Jaap tekort wanneer je hem alleen maar neerzet als de uiterst muzikale doorzetter met een enorme mentale kracht. Jaap kan enorm hartelijk zijn, gastvrij - de keren dat ik hem in Dallas en New York opzocht ontving hij me met alle égards. Daarnaast trekt Jaap zich met name het lot van mentaal kwetsbaren aan. Zie ook de Stichting Papageno die hij met zijn vrouw Aaltje in 1997 oprichtte en tot doel heeft kinderen met autisme de kans te bieden hun talenten te ontwikkelen.

Niet in één vakje te duwen dus, Jaap van Zweden. Misschien voelt hij zich daarom wel bij uitstek thuis in muziek waarin de emoties en contrasten als in een achtbaan over elkaar heen buitelen. In de grote werken van Mahler, Wagner en Sjostakovitsj toont hij zich steevast een dirigent van het hoogste niveau. Categorie Jaap van Zweden dus.

Roland Kieft - Classical music manager Destin Muziekreizen