Verona - opera onder de Italiaanse sterrenhemel

Wie er ooit is geweest, zal het nooit vergeten: het bijwonen van een opera in de Arena van Verona is een belevenis. En dat niet alleen door de voorstelling zelf, ook de gezellige drukte vooraf op het kleurrijke Piazze delle Erbe en het moment waarop het talrijke publiek de kaarsjes aansteekt in de Arena zorgen voor een onvergetelijke avond. Maar het meest bijzondere is misschien wel dat de volmaakte akoestiek door de millennia heen intact is gebleven, waardoor de Arena een fascinerende plaats is voor opera's.

Verona, een stad in Veneto (Noord Italië), had al in de 17e eeuw een publiek theater, opgericht door een priester, danser, timmerman en een musicus. Dit Teatro dell’Isolo was speciaal voor muziekvoorstellingen, maar werd al spoedig weer gesloten in verband met financiële moeilijkheden. Daarna openden nog vele theaters de deuren, maar allemaal met wisselend succes en vaak van korte duur.

Het meest belangrijke muzikale evenement in Verona was de ingebruikneming van de oude Romeinse arena uit de eerste eeuw na Christus. Op initiatief van de beroemde Italiaanse tenor Giovanni Zanatello werd de ‘Arena di Verona’ in 1913 heropend met een spectaculaire voorstelling van Verdi’s Aida, ter gelegenheid van de geboortedag van deze componist. Sindsdien, met uitzondering van de oorlogsjaren, hebben tienduizenden toeschouwers elke zomer voorstellingen bijgewoond in de Arena. Iedere voorstelling is opnieuw een beleving, waarbij de actie zich niet beperkt tot het toneel. Overal om je heen spelen zich taferelen af die bijdragen aan de sfeer van de voorstelling. De Italianen en de toeristen van overal ter wereld eten, drinken, praten en lachen dat het een lieve lust is. Maar als de opera eenmaal begonnen is, kun je er een speld horen vallen.Sinds 1913 dus verwelkomt de ‘Arena di Verona’ een internationaal publiek voor de meest prachtige muziekvoorstellingen tijdens het festivalseizoen. Elk jaar staat de opera Aida nog op de planken, maar ook andere geliefde opera’s, zoals Carmen, Turandot, La Gioconda en Il Trovatore worden regelmatig opgevoerd.

Na het Colosseum in Rome en het amfitheater van Capua is de Arena van Verona het grootst bewaarde amfitheater.

Kijkt u hier naar een fragment uit Aida van Verdi vanuit de Arena:

Arena van Verona: de geschiedenis

De Arena werd voltooid in het jaar dertig na Christus en de bouw vond plaats buiten de stadsmuren van die tijd. De gedecoreerde gevel van drie verdiepingen die het amfitheater ooit volledig omsloot, is bij een grote aardbeving in 1117 verwoest. Op vier bogen na, die nog laten zien hoe grandioos het hele amfitheater eruit gezien heeft. Interessant is het ingenieuze systeem van in-/uitgangen en omlopen, die het mogelijk maakten om in zeer korte tijd het hele amfitheater met mensen te vullen en ook weer te ontruimen. Vanwege dat laatste werden de 64 uitgangen vomitoria (=’kotsgaten’) genoemd.
De tribune (cavea) was oorspronkelijk in vier concentrische zones verdeeld die van elkaar waren gescheiden door bredere omlopen. De eerste vijf treden (podium genoemd) waren voor de patriciërs. De ereplaatsen bevonden zich aan de uiteinden van de korte zijde van de ellips. Daarna kwamen drie 'middenrangen' met in het totaal 35 treden. Daarboven was een loggia die even hoog was als de derde verdieping van de gevel en waar staplaatsen waren. De terrassen op de uiteinden van de lange as van de ellips dateren uit 1628.

In de oudheid werd het amfitheater gebruikt voor de gebruikelijke gladiatorengevechten en gevechten met dieren of tussen dieren onderling (venationes). In de bodem zijn sporen gevonden van leidingen die werden gebruikt om de arena vol te laten stromen voor de naumachiae (door gladiatoren nagespeelde zeegevechten) en om de arena schoon te maken. Het amfitheater werd nooit gebruikt bij christenvervolgingen. Wel werden er in de 13e eeuw 166 vermeende ketters vermoord. In de 15e en 16e eeuw gebruikte men het voor riddertoernooien, in de 18e en 19e eeuw voor komedies en concerten.

Vanaf 1913 wordt er in de zomermaanden het bekendste operaspektakel van Italië gehouden (stagione lirica di Verona). Liefhebbers kunnen hier iedere dag een andere opera zien met steeds een ander grandioos decor. De decorstukken worden gedeeltelijk opgeslagen op het plein. Achter de Arena, op de Piazza Mura Gallieno, is in de huizen nog een gedeelte van de Romeinse muur te zien die door keizer Gallienus werd aangelegd om het amfitheater op te nemen binnen de stadsverdediging.
Kende het amfitheater bij de opening in de 1e eeuw na Christus een capaciteit van 30.000 toeschouwers, bij de zomerse operavoorstellingen tegenwoordig kunnen 22.000 aanwezig zijn.

Andere evenementen in de Arena di Verona

Sinds 1913 worden er dus (ook) operavoorstellingen gehouden in de Arena. De akoestiek in het bouwwerk bleek hier uitstekend voor te dienen. Maar de laatste decennia wordt het theater ook gebruikt voor andere doeleinden. Zo vormde de arena in 1981, 1984, 2010 en 2 jaar geleden de locatie waar de deelnemers van de Giro d ‘Italia werden gelauwerd. In 2011 was het een filmset voor de Bollywoodfilm Rockstar en in september 2012 trad Leonard Cohen hier op tijdens zijn ‘Old Ideas world tour’. Tot de andere bekende, populaire artiesten die hebben opgetreden in de arena van Verona behoren ondermeer Zucchero Fornaciari (ca. 40 optredens), Bruce Springsteen, Eros Ramazzotti, Pink Floyd, Duran Duran, Deep Purple, The Who, Dire Straits, Mike Oldfield, Rod Stewart, Sting en Paul McCartney, Eén van de laatste bekende artiesten die optrad in het amfitheater was de Britse zangeres Adele in 2016.

Het is bijzonder dat het theater zoveel jaren later nog altijd dezelfde functie heeft als waar de Romeinen het destijds voor hebben neergezet; namelijk ter vermaak van het publiek. Natuurlijk strijden er nu geen gladiatoren meer en is de Arena wat dat betreft meegegaan met de tijdsgeest, maar tot op de dag van vandaag heeft het een belangrijke culturele rol binnen de gemeenschap van Verona en zelfs ver daarbuiten.

2013 was een jubileumjaar

De grote componist Giuseppe Verdi kwam in 1813 in Le Roncole ter wereld. Dat hij in zijn lange leven de Italiaanse opera hervormde en meesterwerken componeerde, is al lang geen geheim meer. In Verona werden in 2013 Aida, Nabucco, Il Trovatore, Rigoletto en La Traviata uitgevoerd. Maar 2013 was ook het jaar waarin de Arena het 100-jarig bestaan vierde van het Opera Festival. Om de eerste eeuw van het Verona Festival te vieren en de toekomstige 100 jaar in te luiden was niemand minder dan Plácido Domingo aangesteld als ere-artistiek directeur.

Zelf trad Domingo natuurlijk ook op, zoals hier in Nabucco:

Operamuseum en Romeo en Julia in Verona

In Verona is ontzettend veel te zien, de stad is oud, prachtig, levendig en gezellig. Wij beperken ons in deze blog echter even tot enkele ‘muziek-gerelateerde’ gebouwen en locaties.

AMO - Arena Museo Opera

Het relatief nieuwe Arena Museum Opera werd in juni 2012 geopend en is gehuisvest in het prestigieuze Palazzo Forti, op enkele minuten van Piazza delle Erbe, dus midden in het stadscentrum van Verona. Het Operamuseum van Verona is onderverdeeld in verschillende gedeeltes, waarbij u stap voor stap wordt meegenomen in het creatieve ontstaansproces dat voorafgaat aan het uiteindelijk op de planken brengen van een opera. Dat interessante, maar arbeidsintensieve proces begint met het libretto, het ‘basiverhaal’ en wordt gevolgd door de partituur, het kloppende muziekhart van iedere opera. Getoond worden enkele originele handschriften van ondermeer Aida, Rigoletto, Il Trovatore en La Traviata van Verdi en Turandot en Tosca van Puccini. De volgende stap in het creatieve proces van de opera is het decor. In dit gedeelte van het museum vindt u originele schetsen van beroemde decorontwerpers, zoals de tekeningen voor Tosca van Hohenstein, voor Rigoletto van Mario Sala en de schetsen van het podium voor de eerste weergave van de Aida in de Arena door Ettore Fagiuoli. Een hele zaal is gewijd aan het toneel van Aida in de productie door Franco Zeffirelli. Omgeven door blauw fluweel voelt het alsof je op het podium staat. Natuurlijk is een belangrijk deel van het museum gewijd aan de stemmen van de opera. Via de diverse multimedia-installaties kunt u genieten van de geliefdste opera-aria’s, gezongen door de beroemdste vocalisten uit verleden en heden. Beeldmateriaal en interviews tonen de bezoekers vervolgens het complexe proces van het ontwerpen en produceren van toneelkostuums en u kunt enkele van de meest prachtige kostuums bewonderen, die worden gedragen tijdens de voorstellingen. Tenslotte is ‘het woord’ aan de regisseur.

Het museum bevindt zich dus in Palazzo Forti, de voormalige residentie van de meedogenloze, feodale heer Ezzelino da Romano (1194-1259). Later werd het huis eigendom van de adellijke familie Emilei ,die ook Napoleon gastvrijheid verleende tijdens zijn verblijf in Verona. Alle kamers en plafonds zijn rijkelijk gedecoreerd met prachtige fresco’s en vormen zo de ideale setting om in ‘operasferen’ te raken.

Verona is het decor van Shakespeares tragedie Romeo en Julia over de verboden liefde tussen twee adolescenten uit rivaliserende families. Het drama speelt zich af in 1302, de periode waarin de Welfen, waartoe de familie Montecchi behoorde, en de Ghibellijnen, de partij van de familie Capuleti, in een hevige strijd verwikkeld waren.

Het drama heeft ondermeer tientallen componisten geïnspireerd. Zo componeerde Bellini de opera I Capuleti e i Montecchi, Gounod de opera Roméo et Juliette, Prokofjev een gelijknamig ballet, Berlioz een symfonie Roméo et Juliette en componeerde Tsjaikovski een fantasie-ouverture omtrent het thema. En natuurlijk is ook de musical West Side Story van Leonard Bernstein en Stephen Sondheim gebaseerd op het liefdesdrama. Bernstein verplaatst het verhaal naar de door boevenbendes geteisterde achterbuurten van het 20e-eeuwse New York.

Kijk en luistert u naar de heerlijke Tsjaikovski-Ouverture in een opname van het Concertgebouworkest o.l.v. Andris Nelsons ui 2011. 

In Verona kunt u een kijkje nemen bij:

Casa di Giulietta met het beroemde balkon

Wat de meeste toeristen niet weten is dat ‘het huis van Julia’ pas in 1935 door de gemeente Verona is opgekocht en omgetoverd tot ‘Julia’s huis’ door het te renoveren in middeleeuwse stijl. Een van de voornaamste redenen waarom men juist dit huis heeft uitgekozen is de naamsgelijkenis tussen de Middeleeuwse bezitters van het huis, de familie Dal Cappello en de familie van Julia, de Capuleti. Het symbool van de familie Dal Cappello is een cappello (een hoed) en dit symbool is boven de ingang van het huis nog te zien. En dan nog een desillusie, het spijt mij: het beroemde balkonnetje is er in de jaren ‘30 aangeplakt en is eigenlijk een sarcofaag uit de oudheid.

Maar, wat is er binnen dan te zien, zult u zich afvragen? Welnu, enkele rekwisieten van de film Romeo and Juliet uit 1968, waaronder ‘het echte bed van Julia’, enkele scènes uit Shakespeares tragedie en drie vitrines met Veronees keramiek uit de Renaissance.
Maar alleen door dit ‘museum’ is ‘het balkon van Julia’ te bereiken… Op de binnenplaats staat overigens ook een bronzen beeld van Julia, vervaardigd door beeldhouwer Nereo Constantini in 1972. Het idee is dat het aanraken van Julia’s rechterborst geluk in de liefde zou brengen. Inmiddels is het originele beeld vervangen door een exacte replica, omdat er door de vele aanrakingen een gat in Julia’s rechterborst was ontstaan.

Casa di Romeo

Wat een verschil met ‘het huis van Julia’, het is er zo veel rustiger! ‘Het huis van Romeo’ bevindt zich in een straatje achter de Arche Scaligere en omdat het ook tegenwoordig nog bewoond wordt, mag je er als toerist niet naar binnen. Er is dus ook niet zo veel te zien, alleen een mooie Middeleeuwse buitenmuur. Het huis is eigendom geweest van de 14e-eeuwse familie Cagnolo-Nogarola. Hoewel het huis dus wordt beschouwd als het huis van Romeo is daarvoor geen enkel bewijs. Waarschijnlijk betreft het gewoon een van de best bewaard gebleven Middeleeuwse huizen uit de wijk waar de familie Montecchi waarschijnlijk heeft gewoond.

Tomba di Giulietta

Het graf van Julia bevindt zich in de kloostergang van de Chiesa di San Francesco al Corso, waar het huwelijk tussen Romeo en Julia voltrokken zou zijn. Waarom deze locatie? Shakespeare geeft ons immers geen aanwijzingen over de locatie van de tombe. Men heeft bedacht dat de tombe van Julia wel in de buurt moest zijn van het klooster van haar priester, Friar Laurence, die een belangrijke rol speelt in de tragedie door zowel Romeo als Julia te adviseren en hun huwelijk te voltrekken. Aangezien Laurence een Franciscaner monnik was, werd het Franciscaner klooster ‘San Francesco al Corso’ aangewezen als de locatie van de tombe van Julia, ondanks dat het klooster niet in bezit was van de Franciscanen in de tijd dat het verhaal van Romeo en Julia zich afgespeeld zou hebben. Vanaf de 19e eeuw is dit klooster een populaire attractie geworden voor Romeo & Julia-fans uit heel Europa. De Engelse schrijver Charles Dickens is er ook geweest en schreef er in 1846 over in zijn boek Pictures from Italy.
Inmiddels is het klooster een toeristische attractie van de hoogste orde verworden en dat is in 1938 in gang gezet door de toenmalige directeur van de Veronese stadsmusea, Antonio Avena. Hij vond het tijd worden om het verhaal van Romeo en Julia meer zichtbaar - en dus ook lucratiever te maken - in de stad. Hij was ook degene die opdracht gaf om een Romeinse sarcofaag aan het huis van Julia te bevestigen om zo een balkonnetje te creëren. Voor de Tomba di Giulietta ontwierp hij de Eftelingachtige entree en een ‘sfeervolle’ route door het klooster en de crypte, waar hij de tombe liet plaatsen.

De locaties die wij gaan bezoeken tijdens de Hannick reis ‘in de voetsporen van Verdi', deze bevinden zich echter wel buiten Verona:

Verdi’s Geboortehuis, Roncole*

Giuseppe Verdi werd geboren op 10 oktober 1813 in Roncole, een klein dorpje dat 5 km ten zuidoosten van Busseto en 40 km ten noordoosten van Parma ligt. Zijn geboortehuis en het kerkje waar hij orgel speelde vormen de belangrijkste toeristische trekpleisters. In zijn geboortehuis, een bescheiden huis, gelegen op een kruispunt in het centrum van het dorp, runde zijn vader een herberg en een aangrenzende kruidenierswinkel, terwijl zijn moeder spinster was. Heel veel valt er voor de Verdi-liefhebbers niet te zien, maar toch ontroert de aanblik van de onversierde en ongemeubileerde kamers menig bezoeker. Zeker wanneer je je bedenkt wat voor enorme carrière de componist later heeft gemaakt. In 1913 werd een bronzen buste van Giusppe Cantù (1864-1916) in de kleine tuin voor het huis geplaatst.

Busseto*

Verdi kwam op zijn tiende in dit plaatsje wonen en ging er naar school. Hij was kind aan huis bij Antonio Barezzi (1787-1867), een rijke handelaar en vriend van zijn vader, die later zijn schoonvader zou worden. Barezzi ontdekte al gauw de uitzonderlijke talenten en liet de jongen lessen volgen bij Ferdinando Provesi, directeur van de School voor Muziek en Orgel van Parma.

Wat is er te zien in Busseto?

Teatro Verdi, Busseto
Het Teatro Verdi in de Roca Pallavacino vervangt een ouder theater. Het kwam er ondanks verzet van de maestro, die het project ‘te duur en nutteloos voor de toekomst’ vond, en werd in 1868 ingehuldigd in afwezigheid van Verdi… Het in 1998 gerestaureerde theater biedt slecht plaats aan 300 bezoekers.

Casa Barezzi, Busseto*
Het huis van Antonio Barezzi, met wie de componist heel zijn leven een warme vriendschap onderhield, is nu de zetel van de vereniging Amici di Verdi. Uiteraard zijn er talloze herinneringen aan Verdi te zien, waaronder handtekeningen, portretten, affiches en libretto’s. In 1830 vond hier, in de salon, Verdi’s eerste openbare optreden plaats.

Villa Verdi, Sant’Agata di Villanova sull’Arda*

Dit is de laatste residentie van de componist. Hij kocht deze voormalige hoeve in 1848, restaureerde deze, kocht in 1851 de landerijen en woonde er met Giuseppina Strepponi (1815-1897), die zijn tweede vrouw werd. Verdi hield zich persoonlijk bezig met het uitbaten van de hoeve. Te zien zijn de piano’s, het portret van de jonge Giuseppina in stucwerk door |Tenerani, eigenhandig geschreven opdrachten van de componist Manzoni, foto’s, de muziekbibliotheek en zijn terracotta buste door Vincenzo Germito uit 1872. Rond het huis ligt een park van maar liefst 7 ha.

* Locaties die u bezoekt tijdens de Hannick reis naar Verona